Strona Główna

Kiedy zacząłem wczytywać się w tekst zamieszczony w grubych tomiszczach wydania dzieł wszystkich Juliusza Słowackiego i trafiłem na owe strofy, nabrałem przeświadczenie, że tak należałoby nazwać to artystyczne przedsięwzięcie.

Jak teraz mówić „Króla - Ducha”? A może śpiewać? Jeśli śpiewać, to jak? Ów rapsod, o którym wspomina Słowacki robił to. Grał na lirze i śpiewał. Przedstawiał w swoim śpiewie chyba wszystko. To, czym żyli wówczas ludzie, i to, co ich czekało po śmierci. Śpiewał o światach pozaziemskich, wędrówkach duchów itd. To wszystko śpiewał. To wszystko wyśpiewywał.

Próbowałem w najprostszy sposób śpiewać fragmenty. Nie przypadkowo dobierane, lecz takie, z którymi czułem jakieś powinowactwo. Były to punkty krystalizacji. Początkowo nieokreślone, niejasne, ale jednak na tyle wyraźne, by dany fragment coś we mnie poruszał. Zaczęły wyłaniać się z tego pieśni, które nabierały określonego charakteru, zyskiwały nazwę. Poszczególne pieśni wyłaniały się niczym wyspy z oceanu, wokół których przybywało lądu. 

Jak to śpiewał ów rapsod? Zapewne tak, by być rozumianym. Ale i tak, by to, o czym śpiewał słuchaczom i widzom  przedstawiało się możliwie intensywnie przed „oczyma” ich dusz. By się działo, tu i teraz.

Co do tego czy warto - wątpliwości nie miałem. Jedyny taki poemat, zawierający w sobie „to, co było, to, co jest i to, co będzie” (Tak mi  o nim powiedział pewien święty starzec(*), któremu wspomniałem, że pracuję nad „Królem - Duchem”) nie dawał mi o sobie zapomnieć.
Idea „wędrowności pieśni” z jednej strony  i ta niezwykła, wyżej wymieniona cecha poematu z drugiej,  stanowiły klucz do sposobu pracy nad znalezieniem właściwego wyrazu, właściwej formy wypowiedzi.

Jak być rapsodem współcześnie? Czy jest to możliwe?

Oparcie się na doświadczeniach Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego, a także dostępnych tekstach Jerzego Kotlarczyka, twórcy nieistniejącego już niestety Teatru Rapsodycznego, było dobrym punktem wyjścia do szukania odpowiedzi.

Pracę nad „Królem - Duchem” zaczynałem jeszcze w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych. Jednak wówczas nie doszło prezentacji. Wykonywałem jedynie jedną z powstałych wówczas pieśni, którą nazwałem „ Pieśnią Błogosławieństw”.
Potrzebowałem wielu lat wędrowania, by przekonać się do zasadności takiej prezentacji. W przygotowaniu, poza własnymi poszukiwaniami warsztatowymi, pomocne okazały się:

- doświadczenia wyniesione z Teatru Laboratorium,
jak już wyżej wspomniałem,
- forma śpiewu, do której z kilku współpracownikami, doszedł
w swoich wieloletnich pracach badawczych Jerzy Grotowski w Pontederze,
- „Sztuka żywego słowa” Jerzego Kotlarczyka, w której postawił przed przyszłymi „wykonawcami” bardzo szczególne zadania,
- doświadczenia wielu współcześnie działających grup teatralnych szczególnie tych, które powołują się na inspirację ideami i działalnością Jędrzeja Cierniaka, metodycznie pracując nad sposobami używania głosu, nawiązując przy tym do muzyki ludowej (w ujęciu cierniakowskim).

Przywracanie tożsamości, powrót do odwiecznych źródeł, również cały nurt w muzyce (muzyka folkowa) przedstawiają potrzeby w tym zakresie, potrzeby niezaspakajane nachalną i komercyjną globalizacją, chcącą w każdym widzieć jedynie, podporządkowanego niczym zombi, konsumenta z supermarketu.

Dlatego, mimo iż jest to wyzwanie tak trudne, zdecydowałem się „Wędrowność Pieśni” prezentować. Co więcej - liczę na innych, którzy być może zechcą przyłączyć się do wykonywania
„Króla - Ducha”. Samemu mogę przygotować jedynie część tekstu. Gdyby tak przyłączyli się inni, którzy w dziele Juliusza Słowackiego również znajdą dla siebie źródło inspiracji i tych głębokich przeżyć, które są moim udziałem, moglibyśmy odśpiewać znaczną część poematu. Może kiedyś cały. Wyobrażam sobie to w ten sposób, iż spotykamy się gdzieś w odpowiedniej scenerii i po kolei wykonujemy przygotowane wcześniej fragmenty. Na przykład tak,
jak to robili wykonawcy Kalewali.

„Król - Duch” to wciąż „...pieśń niedośpiewana”.

Czas na kontynuację byłby najwyższy.  Tak, jak z wielkim pietyzmem historycy literatury poskładali każdą odmianę tekstu „ Króla - Ducha”, tak teraz kolej na wykonawców poematu o tym:
co było, co jest i co będzie.
 
Kraków. 2. Listopada 2006.
Janusz Grzesz


(*) Był to Franciszek Walczowski.